فکر می کنم تا مدتها می توان این موضوع را برای نوشتن مقاله تحقیقی یا حتی تزهای دانشگاهی به دانشجویان رشته های روزنامه نگاری و ارتباطات و علوم اجتماعی پیشنهاد کرد: بررسی واقعیت-بنیاد بودن خبرهای رسانه های ایران در یک روز معین. اهمیت موضوع را وقتی خواهید دانست که در خبرهای روزانه تولیدی رسانه ها دقیق شوید. برای نمونه من می کوشم شیوه خبرنویسی یا تولید خبر روز آنلاین را در دو گزارش اش در زمینه سقوط هواپیما که دیروز و امروز کار شده از همین نگاه بررسی کنم: چقدر با واقعیت تطبیق دارد یا باورپذیر است.
در خبر اول با نوید برملا کردن اسرار تازه ای از سقوط هواپیما به سبک روزنامه های مدل دهه ۶۰ میلادی و قبل از آن پیشاپیش به خواننده نوید می دهد که قرار است خبرهای هیجان انگیزی در این باره بخواند خبرهایی که به گفته نشریه اختصاصی هم هست.
محور این خبر اختصاصی این است که دوربینی از هواپیما به دست آمده است که فیلمی از آخرین دقایق قبل از سقوط در آن ثبت است. منتها طبعا مسئولان نمی خواهند کسی بداند در این فیلم چه می گذرد.
من وارد این بحث نمی شوم که چقدر این نوع خبرنویسی جیمزباندی و متکی بر آنتریک ارزش دارد و اینکه آیا واقعا این فرض چنین خبرنویسانی درست است که خبرهای جیمزباندی خواننده و فروش را بیشتر می کند یا نه. بحث من فعلا در واقعی بودن خبر و اجزای آن است.
اگر از من بپرسید که دوربین ضدضربه ای -به قول روز آنلاین- وجود دارد که بتواند از یک انفجار مهیب جان بدر برد پاسخ من بسادگی این است که: این چنین دوربینی خدا هم نافرید! برای اینکه دوربین از انفجار جان بدر برد ضدضربه بودن کافی نیست. چنین دوربینی باید تماما نسوز باشد. بنابرین اگر هم خدا بدون خبر کردن بندگان شکاکی مثل بنده چنین دوربینی را دست بنی بشری داده باشد آنقدر گران خواهد بود که در دست خبرنگاری که معمولا با حقوق متوسط کار می کند نخواهید دید. این دوربین بر فرض وجود نمی تواند با فیلم عادی یا دیجیتال و سی دی کار کند زیرا فیلم نسوز – دست کم برای مصارف عادی – نداریم. این نوع ادوات همیشه هم بشدت قابل اشتعال اند و هم اگر نسوزند در مقابل حرارت بالا آسیب پذیرند. بعد هم اصلا یک خبرنگار عادی به چنین دوربین عجیبی چه نیازی دارد؟
درست می فهمم که خبرنویس ما دارد به جای خبر قصه می نویسد؟
وانگهی اگر چنین دوربینی هم به هر حال در آن هواپیما بوده باشد خیلی باید فیلمبردار خونسردی داشته باشد که در یک قدمی مرگ دوربین اش را آماده کرده و شوتیده باشد. و گیرم این دوربین از همه هفتخوانی که ما در مقابلش گذاشتیم عبور کرد قرار است چی را تصویر کرده باشد؟ مگر علت سقوط چیزی در سالن مسافر است که دوربین آن را ثبت کند؟ در ماجرای سقوط تنها ممکن بود که جعبه سیاه و کور و بی تصویر هواپیما چیزی از واقعیت را به ما بگوید. اما این هم گویا از واقعیت های هواپیماهای نظامی است که جعبه سیاه نداشته باشند. اما جالب است بدانید که نویسنده قصه-خبر روز آنلاین آنقدر در سناریوی قصه خود غرق بوده که فراموش کرده است جعبه سیاهی در کار نبوده و نوشته است: این فیلم و نوار مکالمه خلبان با برج کنترل بصورت کامل در اختیار کمیته تحقیق ارتش قرار دارد اما فرماندهان ارتش با تکذیب این موضوع، ادعا می کنند تنها بخش پایانی این مکالمه در جعبه سیاه وجود دارد که حاوی فریاد “یا حسین” سرنشینان هواپیما است.
کدام جعبه سیاه؟
من فکر می کنم که بزرکترین ایراد و سخت ترین تربیت حرفه ای روزنامه نگار واقع-بنیاد نوشتن است. در غیاب آن خبر تنها حقیقت را می پوشاند. بی تعارف.
روز آنلاین در خبری که امروز کار کرده نیز همین روش قصه نویسی خبری را ادامه داده است. کسی نیست بگوید برادر خبر را باید پیدا کرد نه اینکه ساخت و سرهم کرد.
این بار خبرنویس ما خبر می دهد که گویا سرنشینان هواپیما قبل از سقوط خفه شده بودند. زیرا سیستم اکسیژن رسانی هواپیما از کار افتاده بوده است. او مدعی است این شایعه دهان به دهان بین نظامیان می چرخد. من هم اطلاعات هوایی ام احتمالا بیشتر از خبرنویس نیست ولی این را می دانم که
مشکل اکسیژن مربوط به ارتفاع گرفتن هواپیما ست و پرواز در اوجی که هوا رقیق می شود. اما هواپیمایی که هنوز بلند نشده به سمت فرودگاه برکشته و ۸ دقیقه هم از پروازش نمی کذشته آنقدر اوج نمی کیرد که مشکل اکسیژن برایش پیش آید. طبعا اگر من غیرنظامی این را بدانم نظامیان که حتما این را بهتر می دانند. اما مشکل این است که خبرنویس ما نمی داند! و بدتر اینکه خواننده خود را هم با این ندانستن و ادعای دانستن کردن دست کم می گیرد.
مشکل افسانه دوستی ما می بینید تا کجاها ریشه دارد؟
امروز تصمیم داشتم تا نقدی بر نحوه نگارش خبر بنویسم ,که دیدیم چه بجا و به موقع شما متذکر شدید.
اعتراف میکنم این سوالات وقتی خبر را میخواندم برای خود من هم پیش آمد، ولی خیلی راحت از کنارش گذاشتم! به نظرم راه جلوگیری از انتشار این نوع اخبار، چیزی جز اعتراض و واکنش خواننده نیست.
نقد جالبی بود. البته استدلال اول شما چندان منطقی نیست. کما اینکه موبایل یکی از سرنشینان سالم بود و حتی زنگ میزد (فیلم آنرا در تلویزیون دیدم).موفق باشید
مهدی جان سلام و ممنون از نقد خواندنی. راستش من هم مدت ها بود به این سوژه سازی های دوستان روز آن لاین فکر می کردم. یک بار هم خبری کار کرده بودند راجع به ممنوعیت ورود زنان غیرچادری به رستوران های سپاه. این در حالی است که همه می دانند که از قدیم الایام ورود به این مکان ها همین شرط را داشته و چیز جدیدی نیست. دوستان یک سوژه کم ظرفیت و گاهی نادرست را می گیرند و سعی می کنند بهش پر و بال بدهند. با این وضعیت به نظرم اعتماد عمومی به ایشان روز به روز کم تر می شود.
دوستان خبر خوش! شکر خدا بی بی سی ماجرای هجو احمدی نژاد رو خیلی خوب شرح داده و طنزنویس آلمانی رو هم قشنگ معرفی کرده. فقط آبروی خبرگزاری مهر و روزنامه رسالت و ایران و شرق و بقیه حسابی بر باد رفت. برین بخونین http://www.bbc.co.uk/persian/iran/story/2005/12/051214_mm-german-satirist-ahmadinejad.shtml
البته تذکر خیلی بجایی بخصوص که نقدتان متوجه روز است. راستی جناب جامی در بین لینک هایتان حرف حساب ی نمی بینم؟ یعنی بلاگ چرخان شما حرف حسابی برای زدن ندارد؟! خدا نکند. تا بعد!
سلام.
من به این مطلب شما لینک دادم.با اجازه.بای.
نقد جالبی بود.البته فکر می کنم هواپیما در هشت دقیقه آنقدر اوج بگیرد که با کمبود اکسیژن روبه رو شود. هرچی باشد هواپیما است, گنجشک که نیست!!!
آقای نویسندهی سیبستان، الآن از مراحم شما بنده له و داغخورده و سوختهدل اینجا نشستهام زار می زنم. این لینکی که دادهاید به وبلاگ امپراتور سرزمینهای آبی…
بگذارید یک بار هم از این قالب روشنفکرانه که فضای اینجا تحمیل میکند به نویسنده در بیایم و بنویسم: صلواتی، فاتحهای برای این نویسنده روانه کنید.
با اینکه به نظر من هم اخبارش همچین پا در هوا و بی استناد بود ولی من هم فکر میکنم احتمال اینکه یک دوربین سالم بمونه هست. من این صحنه رو از اون سالی که هواپیمای ایرباس تو خلیج فارس افتاد یادمه که عروسک بچه تو رو دریا شناور بود.
و اینکه از صحنههای آخر یک فاجعه فیلم وجود داشته باشه هم عجیب نیست، مثلا از همین سونامی ما انواع و اقسام فیلمهاش رو دیدیم.
در مورد خبرهای تکذیب شده هم همینطور است. یعنی یک مکانیسم بهنسبت جدیدی در کار است که تقریبن همهی خبرهای خبرگزاریها را تکذیب میکند. بهقول پستمدرنها، هر نوشتاری زیر پاککن قرار دارد. از این منظر، بررسی مرز میان واقعیت و خیال جالبتر بهنظر میرسد.
نمیدانم به چنین چیزی میتوان گفت فوقالعاده یا دهشتناک یا چیزی دیگر، اما یادداشتهای امپراتور از همان جنس ناگفتنی بود.
ببخشید که به پستتان ربطی نداشت.
من هم خبر روزآنلاین رو خوندم و به یاد ندارم که گفته باشه صدای یا حسین در “جعبه سیاه” بوده. در ضمن نوار مکالمه خلبان با برج کنترل رو به راحتی از طریق “برج کنترل” هم میشه بدست آورد.
* فکر می کنم متن را سرسری خوانده اید چون من نقل قول مستقیم کرده ام و همان بخشی از مقاله را که جعبه سیاه در آن آمده از متن آن کپی کرده ام بدون هیچ تصرفی. در عین حال می توانستید لینک مقاله را کلیک کنید و ببینید که جعبه سیاه در متن آن گزارش وجود دارد. برای سرسری خوانان می توان متاسف بود اما برای سرسری خوانانی که در مقابل نص نخوانده اجتهاد می کنند چه باید چه کرد؟ – سیبستان
اگر دقت داشتید میدیدید که خبر روزآنلاین اینگونه شروع میشود: بر اساس شایعه ای که در میان نظامیان، دهان به دهان می گردد…
* اگر شما همان آنانیموس کامنت قبلی باشید که میزان دقت تان را نشان داده اید. اما به هر روی این را بگویم که شایعه بودن یک خبر مسئولیت روزنامه نگار را کم نمی کند: شایعه صرف و بی منطق اصلا ارزش نقل ندارد. تنها به شایعه هایی می توان محتاطانه اعتبار داد که احتمال صحت در آنها قوی باشد وگرنه هر رطب و یابسی را می توان به اسم شایعه در روزنامه آورد. نهایت اینکه من هم نگفته ام که شایعه بودن خبر ذکر نشده است. متن را دوباره بخوانید. – سیبستان
سلام جناب جامی
مشکل از آنجائی شروع میشه که ما تفاوت سرعت و عجله رو نمیفهمیم. سریع کار کردن، در خودش دقت و شاید ظرافت هم داره که در عجله، اینها نادیده گرفته میشه و میشه این چیزها. فقط میخواهیم گویندهِ یا نویسندهِ اولین باشیم و همین، درستی و ارزش خبر و کار رو میبره زیر سوال.
سلام آقای جامی
سیبستانک کامنت نمی پذیرد و گر نه این جا مزاحم نمی شدم. ممنون به خاطر معرفی امپراتور، نمی دونم چرا شرمنده کردن ما آدم ها این قدر سخت شده که یکی باید بمیرد شاید ما کمی خجالت بکشیم بعد هم شاید خجالت بکشیم که بگوییم خجالت کشیدیم
به نظر میاد که نویسندگان روز در ایران نیستند با این حال به شدت اصرار دارند، طوری بنویسند که گویا در متن حوادث داخل قرار دارند.
چرا جواب انتقاداتی که به نقد شما وارد شده را نمی دهید ؟