نزدیک به ۲۲ سال پیش یادداشتی برای مجله خاوران (شماره ۵-۶) نوشتم با عنوان «جشنواره فجر: حضور پریده رنگ سینمای عرب» (مهر ۱۳۷۰). آن زمان شاید تنها کسی بودم که در این باره می نوشت. معدود همفکران دیگری هم بودند اما کمتر کسی فکر می کرد که چرا جشنواره فجر به روی همه جور فیلمی باز است جز فیلمهای همسایگان ما از ترک و عرب و پاکستانی و هندی. همانجا نوشته بودم که لازم است در کنار فیلمهای سوری و مصری و لبنانی و فلسطینی فیلمهای اسرائیل را هم بشناسیم و نمایش دهیم. 

اما چرا چشم ما به روی همسایگان مان بسته بود و هنوز هم به میزان زیادی بسته است؟ در همان یادداشت در تحلیل خود نوشته بودم از بس که ما خود را دنباله رو غربی تعریف کرده ایم. می خواهیم جا پای جای او بگذاریم. از خودمان فکری نداریم و طرحی نداریم. خودمان به مساله مان فکر نمی کنیم. لاجرم قادر نیستیم از فضای گفتمانی غربی خود را بیرون بکشیم. به عرب و همسایه هم وقتی توجه می کنیم که غرب توجه کرده باشد. نمونه اش نوبل نویسنده مصری نجیب محفوظ و نویسنده ترک اورهان پاموک که تنها پس از آن بود که آثارشان را خواندیم.
داستان اسرائیل رفتن مخملباف هم همین است. دوستان چپگرای ما پای خود را از دایره اندیشه غربی بیرون نمی گذارند. احکام آنها را برای مای ایرانی هم به اجرا می گذارند و تعجب هم می کنند اگر بگویی تصمیم استفن هاوکینگ مثلا به من چه ربطی دارد؟ او همانقدر به من ارتباط دارد که آیت الله سیستانی به چپگرایان آمریکا. من در کشوری زندگی می کنم که با اسرائیل رابطه ندارد سهل است سی و چند سال است مردم خود را به گروگان خصومت با اسرائیل درآورده است. آیا من که تنها شهروند جهان ام که گروگان گرفته این خصومت ام باید همان راهی را بروم که نویسنده و آکادمیسین و روشنفکر غربی می رود؟ دانشگاه همان استاد با دانشگاههای اسرائیل رابطه دارد. کنفرانس های مشترک برگزار می کنند. استادان اسرائیلی به کشور و دانشگاه او رفت و آمد دارند و بورسیه ها و فرصتهای مطالعاتی متقابل به اعضای آکادمی ها تعلق می گیرد. هزار جور رابطه علمی بین دو کشور و مراکز علمی و تالیفی و انتشاراتی آنها وجود دارد. حقوق آن استاد در کشورش محفوظ است و هر طور بخواهد می تواند سیاست های دولت اش را در باره جهان و خاورمیانه و اسرائیل نقد کند. آیا رفتار او می تواند الگوی من باشد؟
فرض کنید چپ های آمریکا هیچ زمینه مهم دیگری برای فعالیت نداشته باشند جز همین دعوای اسرائیل و مخالفت با لابی های اسرائیل در آمریکا و حقوق فلسطینی ها و امثال این مسائل. آیا این وظیفه چپ های ایرانی است که از همان راه بروند؟ آیا چپ های ایران مساله ملی ندارند؟ مساله ملی خود را مثل مساله ملی چپ های آمریکا تعریف می کنند؟ اسرائیل نسبت اش با ایران همان نسبتی است که با آمریکا دارد؟ آمریکا از همه جور حمایت از اسرائیل دریغ ندارد و ایران از هر جور مخالفت دریغ نمی کند. این دو موقعیت سیاسی یکی است؟ آثار و پیامدهایش برای مردم دو کشور یکی است؟ تا نتیجه بگیریم که همان رفتار چپ آمریکا مثلا امثال نوآم چامسکی بهترین نسخه رفتار سیاسی برای ایرانیان هم هست؟
من نه این روشها را می فهمم و نه این روشها را برآمده از مساله ملی و منافع ملی ایران و ایرانی می دانم. چپ ما متاسفانه در دوره شوروی بزرگترین مساله اش حفظ هژمونی روسی بود و در دوره پساشوروی مخالفت با هژمونی آمریکا. هیچ دستور کار دیگری ندارد. مساله فلسطین هم بهانه است. و گرنه اگر مساله فلسطینیان مطرح بود سرنوشت آنها در سوریه هم برای چپ مطرح بود. نیست برای اینکه سوریه در قلمرو چپ است. ظلم و ستم فقط در اسرائیل بد است. اگر در چچن اتفاق افتاد یا در ارومچی و کاشغر اصلا مساله ای نیست. در تهران هم که ناگفته پیدا ست. چشمپوشی چپ آزار دهنده است. چپ هیچ راه حلی برای مساله ایران ندارد یا آن را چنان به سرنوشت اسرائیل و رابطه اش با فلسطینان گره می زند که راه حل اش به نسل من و شما نمی رسد. کارنامه چپ کارنامه غربزدگی ویرانگری است. چه زمانی که زیر پرچم سرخ سینه می زد و چه زمانی که از جمهوری اسلامی دفاع می کرد و روشهایش را به او می آموخت و چه امروز که به بهانه فلسطینیان به تداوم گروگان ماندن ایرانیان کمک می کند. چپ هرگز روشنفکر ملی نداشته است. و طبیعی هم هست. کسی که به دغدغه های ملی خود فکر نمی کند، مساله اش ایران نیست، سرش جای دیگری گرم است و دلش عشق دیگری دارد چطور می تواند روشنفکر ملی باشد؟ و امروز در میان روشنفکران درست مانند روحانیان کمتر کسی دل به ایران دارد. ایران برای آنها وجه المصالحه است.  باید چراغ برداشت و دنبال کسانی گشت که قبله شان ایران است. آنگاه ممکن است از سیاست مستقل ایرانی حرف بزنیم. 

نظرات

نظر