دیدم گروهی در فیسبوک ایجاد شده با این شعار که ما خواستار برگزاری مجدد جشن های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی هستیم. اینها نشانه های عجیبی است در گرایشهای نسل جوان ایران که بزودی صورت توفانی پیدا خواهد کرد. اما حالا دنبال تحلیل این گرایشها نیستم. پیشنهادی جایگزین دارم.
تخت جمشید قرنها ست که صورت ویرانه پیدا کرده است. در این یک دو قرن اخیر که توجهی به آن پیدا شد نخست از سوی خاورشناسان و سپس از سوی آخرین پادشاهان ایران تلاشهایی شد تا صورت آباد تخت جمشید طراحی شود. در همه این طراحی ها اختلاف نظر فراوان بوده و هست. اما این سالهای اخیر با توجه به رشد گرافیک کامپیوتری امکان این فراهم آمده است که هر چه از تخت جمشید می دانیم را یکجا جمع کنیم و به طراحی های جامعتری برسیم که به واقعیت تخت جمشید نزدیک تر باشد.
تا آنجا که می دانم دو کوشش دست کم در این زمینه انجام شده است و من هر دوی آنها را در مقاله های مفصلی نقد و معرفی کرده ام. اولین آنها با این مشخصات:
شکوه تخت جمشید، دی وی دی، فارسی/انگلیسی، ۴۱ دقیقه
تهیه کننده: فرزین رضائیان و حسین حضرتی؛ فیلمبردار: جهان بخش مهربخش و محمدرضا ساعتچی؛ تصویرسازی دیجیتال: مرتضی یاهو و میثم کشاورز؛ تدوین: فرزین رضائیان و مرتضی یاهو؛ کارگردان: فرزین رضائیان؛ تولید: شرکت طلوع ابتکارات تصویری – تابستان ۱۳۸۳
که بررسی اش با این عنوان منتشر شده است:
و اثر دوم کاری است از دو معمار ایرانی و آلمانی با این مشخصات:
پرسپولیس، ساخته گوتز بالونیه Goetz Balonier
تهیه کننده: تلویزیون آرته، گروه فنی از تلویزیون سوم آلمان Hessischer Rundfunk
دوربین: برند رامکوسکی، ورجینی ژولیت
صدا: مجید صرافی
تدوین: دوریس پیتر
بازسازی دیجیتالی و انیمیشین: کورش افهمی، ولفگانگ گمبکه، ۲۰۰۵
نقد آن را در همان زمان در بی بی سی فارسی منتشر کردم و با سازندگان هم گفتگو کرده ام:
از آن زمان دیگر خبری ندارم که کسی در این زمینه تلاش کرده است یا نه. در نقد این آثار از قول یکی از باستانشناسان نوشته بودم که هرگونه بازسازی تخت جمشید نیازمند برگزاری سمینارهای تخصصی و گردآوردن نظرهای باستانشناسان و ایرانشناسان است. اما فکر می کنم در چارچوب های اصلی کار این دو اثر نشان داده اند که تخت جمشید چه بوده است. قدم بعدی چه می تواند باشد؟
در این پست های اخیر از وصیت نامه فرهنگی صحبت کرده بودم و به اشتراک گذاشتن ایده هایی که داریم. گام بعدی در پروژه بازسازی تخت جمشید یکی از آن ایده ها و رویاهای ممکن و دست یافتنی است. در یک کلام حرف من این است: یک دولت بیدار و ملی و یک مجموعه سرمایه گذار صاحب بینش و دورنگر نیاز داریم تا در کنار مجموعه تخت جمشید فعلی صورت باستانی آن را از نو بسازد. این می تواند معیار خوبی برای محک زدن ایران و ایرانی باشد.
گردش در ویرانه های تخت جمشید خوب است اما گردش و تماشا و آموزش در کاخهای بازساخته تخت جمشید چیزی دیگر است. اگر تخت جمشید را دوباره بسازیم می تواند موزه عظیمی برای پاسداشت ایران باستان باشد. موزه ای که ما را به تاریخ بر می گرداند. با شیوه زندگی و مدیریت و هنر و فرهنگ جامعه آن روز آشنا می کند. و می تواند پایگاه پژوهشی درجه اولی برای هر نوع مطالعات هخامنشی و ایران باستان باشد.
هیچ دلیلی ندارد که ویرانه ها را رها کنیم تا ویرانه تر شوند. ویرانه تخت جمشید را که آباد کنیم نشانه بزرگی از آبادگری است در سرزمینی که به تخریب شناخته می شود و چوب حراج زدن به هر چه قدیمی و عتیق است. اگر ایرانیان بتوانند تخت جمشید را هر چه نزدیکتر به اصل اش از نو بسازند سنگ بنایی جاودانه برای آباد سازی ایران نهاده اند. هر کس با محاسبه ساده درک خواهد کرد که ساخته شدن این مجموعه عظیم چقدر می تواند از نظر توریسم فرهنگی ارزش داشته باشد. هیچ کس در دنیا نیست که نخواهد در کاخهای تخت جمشید قدم بزند و آنها را از نزدیک تماشا کند. بنابرین سرمایه گذاری در این کار بازده روشنی دارد. اما اگر این نگاه مادی باشد از نگر معنوی بازده اش روشن تر است زیرا در آموزش و انتقال و مطالعه و تداوم هویت ایرانی نیز سخت موثر خواهد افتاد. در این کار طبعا از کسانی که بازسازی دیجیتالی تخت جمشید را انجام داده اند می توان کمک گرفت اما این نقطه شروع است. بازسازی کاخهای تخت جمشید پروژه ای ملی و هم منطقه ای است که می تواند بسیاری از هنرمندان و معماران و ایرانشناسان را در داخل و در فرهنگهای همسایه ایران درگیر کند. به نظر من توانایی این کار در ایران امروز کاملا وجود دارد و اگر کسانی در این زمینه پیشگام شوند نام نیکی از خود برای همیشه به جا گذاشته اند.
ساخت دوباره تخت جمشید کاری صرفا در احیای میراث گذشته نیست که ساخت آینده ای برای ایران است که هویت ملی در آن نقش اصلی دارد. آن هویتی که ایران تخت جمشید نماینده آن است. ایران تخت جمشید ایرانی است که در آن هنرمندان بزرگ از چارسوی عالم جمع شده اند و دیدی جهانی را در سنگ و ستون آن به یادگار گذاشته اند. چنین هویتی نیاز ایران امروز و آینده است. به نظرم توانایی بازساخت تخت جمشید به نحو شایسته چهره تازه ای از ایران و ایرانی معرفی خواهد کرد. اگر به دست من بود مقدمات این کار را از همین فردا آغاز می کردم.
نظرات
نظر
این بحث شما کاملا غیرعلمیست! بر اساس اصول مرمت هر بنایی باید اصالتش حفظ شود! می توان در مکانی دیگر( در محدوده ی تخت جمشید) بنای جدید تخت جمشید را احداث کرد.
سارا
————-
بله من هم عرض کرده ام که در کنار این بنا و در نزدیکی آن می شود بنای ویران شده را بازسازی کرد. – م.ج
از نو ساختنِ بنایی که تمامیِ داده های معماری و تزییناتِ آن در دست نباشد، کارِ درستی نیست، چون به اجبار باید بسیار جاها را به حدس و گمان ساخت، و این یعنی بستنِ راه بر فرضیّاتِ ممکنِ دیگر.
در چنین مواردی بهترین راه همین است که بازسازی هایی مجازی از آن اثر صورت بگیرد، به عنوانِ فرضیّاتی درباره ی آنچه ممکن است بوده باشد.
از اینها که بگذریم، دوست دارم بدانم آیا تشکیکاتی که امثال پورپیرار بر داستان تخت جمشید وارد کرده اند را ملاحظه کرده ای یا نه، و دوست دارم بدانم نظرِ تو چیست.
پورپیرار و نظراتِ او در این باره، فاناتیک ترین گرایشاتِ موجود اند، امّا کمی لطیف تر، نظراتِ باستان شناسانی است که با شواهدی البتّه عالمانه تر از مالِ پورپیرار، بر بسیاری از باورهای رایجِ ما درباره ی تخت جمشید ایراد گرفته اند، و از جمله درباره ی آتش زدنِ آن- چه به دستِ اسکندر و چه به هر صورتِ دیگر- که اصولاً این مجموعه، تجربه ی آتش گرفتن نداشته است.
خلاصه این که تخت جمشید به همین صورتی که هست هم درس های بسیاری دارد؛ لزوماً بنایی تاریخی نباید تکمیل و درست باشد تا بر فرهنگ و هویّت فرهنگیِ مردمانی که مالکانِ آن اند بیافزاید.
————
در باره آقای پورپیرار نظرم را چند بار عرض کرده ام. بسادگی مساله این است که با آن نوع نگاه نه قران سالم می ماند نه حافظ نه فردوسی و نه حتی اصل و نسب آقای پورپیرار. نگاه حاکی از سوءظن به هیچ جایی نمی رسد. در درک تاریخی احتیاط و همدلی و موشکافی عالمانه و نه لجوجانه ضروری است و نه بیش. – م.ج
درودی به بلندایه تاریخ ایران زمین بر شما دوست گرامی باور کنید شما حرفهایه دل منو زدین من چند سالی هست که این رویا رو در سر دارم وخیلی ها هم شاید این چنین باشن ولی ساختن تخت جمشیدنو باید دقیقا مثل اصلش باشه یعنی از لحاظ اندازه ومصالحی که نمونه اصلیش داره البته در جاهایی هم میشه از تکنولوژی استفاده کرد ولی باید طوری باشه که تاریخی بودن تخت جمشید رو نشون بده از شما ممنونم به خاطر مطالبتون باور کنید که روزی هم این چنین خواهد شد و ما در تخت جمشید نو با همون عزمت پا خواهیم گذاشت